Het gaat hier om:

• bevordering van de fysieke en mentale gezondheid;
• ontwikkeling van sociale en emotionele vaardigheden;
• een groeiend vermogen bij leerling en leraar om gezonde keuzes te maken;
• een ondersteunende leeromgeving die positieve verhoudingen, samenwerking, kennis en persoonlijke ontwikkeling stimuleert.

Welzijn, oftewel een goede mentale gezondheid, is een emotionele staat van wendbaarheid waarin mensen hun eigen potentie kunnen waarmaken, hun aangeboren talent kunnen ontwikkelen, hun vaardigheden kunnen verbeteren en kunnen omgaan met de druk van het dagelijks leven.

 Bij welzijn op school hebben we het over:

• actieve en waardevolle deelname aan academische en sociale activiteiten;
• een positief zelfbeeld en in staat zijn om te kunnen omgaan met gedachten en emoties; zelfvertrouwen, zelfredzaamheid en autonomie;
• het opbouwen en onderhouden van positief en constructief contact met leerkrachten en leeftijdsgenoten;
• een gevoel van veiligheid, waardering en respect;
• een thuisgevoel in de klas en op school.

Minder vaardigheden en een slechtere mentale gezondheid

Uit recent onderzoek (Programme for International Student Assessment - PISA) van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), blijkt dat de basisvaardigheden van leerlingen zorgwekkend afnemen en dat het pestgedrag toeneemt. Uit gegevens van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) blijkt dat jongvolwassenen vandaag de dag een slechtere mentale gezondheid hebben dan vorige generaties. 

Toename van pestgedrag

Uit onderzoek blijkt dat pestgedrag (waaronder cyberpesten) regelmatig voorkomt en de gezondheid en schoolprestaties van leerlingen ondermijnt. Pestgedrag kan zelfs leiden tot een verhoogde kans op voortijdig schoolverlaten.

Slechtere mentale gezondheid onder leraren

Daarnaast is er ook een toename van burn-out en stressklachten bij leraren die nieuwe uitdagingen moeten aangaan zonder voldoende middelen, opleiding en ondersteuning. Dit kan negatieve gevolgen hebben voor de gezondheid van leraren, voor hoe ze hun effectiviteit als leraar ervaren en voor hoe ze hun lessen vormgeven. Deze problemen vergroten de kans dat leraren stoppen.

Een schoolbrede benadering

Een effectieve manier om het welzijn van kinderen en jongeren te verbeteren is de hele gemeenschap in en rondom een school erbij te betrekken.

In een schoolbrede benadering wordt er vanuit gegaan dat de school, het gezin en de gemeenschap met elkaar verbonden zijn. De leerling is als het ware onderdeel van een ecosysteem. Die benadering zorgt ervoor dat besluiten en acties op hetzelfde moment kunnen worden doorgevoerd op verschillende niveaus van het ecosysteem.

De schoolbrede aanpak zorgt daarom voor een betere samenwerking tussen de school, de lokale gemeenschap en andere belanghebbenden, waaronder:

• gemeenten; 
• gezondheid- en welzijnsinstanties; 
• jongerenorganisaties;
• hogeronderwijsinstellingen.

In een schoolbrede benadering worden alle onderdelen van het schoolecosysteem betrokken, waardoor scholen kunnen omgaan met ingewikkelde problemen waar ze zelf mogelijk geen expertise voor hebben. Deze problemen doen zich vaak niet voor op school en kunnen onder meer bestaan uit:

• sociaal-economische problemen;
• discriminatie op grond van cultuur en ras;
• trauma’s en ingrijpende jeugdervaringen;
• (cyber-)pesten en andere vormen van geweld.

Andere materialen

Het initiatief Trajecten naar succes op school heeft als doel de leerprestaties voor elk type leerling te verbeteren en besteedt ook aandacht aan de relatie tussen welzijn en succes op school. 

Een aantal factsheets voor scholen laat zien hoe de schoolbrede benadering het welzijn en de mentale gezondheid kan bevorderen. 

De richtlijnen uit 2024 voor beleidsmakers, leerkrachten en schoolleiders om het welzijn en de mentale gezondheid op scholen te verbeteren, sluiten hierop aan. In deze richtlijnen vindt u 11 aanbevelingen aangevuld met tips en inspiratie uit de praktijk voor het ontwikkelen van veelomvattende en geïntegreerde strategieën. De aanbevelingen zijn opgesteld op basis van de kennis en eigen ervaringen van de betrokken groep deskundigen. In de richtlijnen wordt de nadruk gelegd op preventie en de betrokkenheid van de gemeenschap buiten de school, met name gezinnen, gemeenten en instanties met kennis op andere beleidsterreinen, zoals gezondheidsinstanties.