W kierunku szkolnictwa wyższego, które sprzyja włączeniu społecznemu i jest powiązane ze społeczeństwem
Aby sprawić, by systemy szkolnictwa wyższego sprzyjały włączeniu społecznemu i były powiązane ze społeczeństwem, należy zadbać o to, by studenci z różnych środowisk mieli odpowiednie warunki do zdobycia wykształcenia. Nie chodzi tu jedynie o kwestię wsparcia finansowego dla grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, choć ma ono istotne znaczenie dla osób ze środowisk o niskich dochodach.
Aby zapewnić, by studenci europejskich instytucji szkolnictwa wyższego odzwierciedlali różnorodność ludności Europy, należy poprawić dostęp do wyższych uczelni i wskaźniki ukończenia studiów grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji i niedostatecznie reprezentowanych. W tym celu organy krajowe i instytucje szkolnictwa wyższego powinny:
- spojrzeć całościowo na sposób organizacji naboru na studia, nauczania i oceniania
- wdrożyć środki z zakresu mentoringu dla studentów
- udostępnić wsparcie akademickie i pozaakademickie.
Obiecującym sposobem realizacji tych celów są strategie ułatwiające podjęcie i ukończenie studiów wyższych studentom znajdującym się w niekorzystnej sytuacji i niedostatecznie reprezentowanym. Warunkiem lepszej dostępności szkolnictwa wyższego, szczególnie dla dorosłych słuchaczy, są elastyczne formy studiów (niestacjonarne lub e-learning) oraz szersze uznawanie dotychczasowych efektów uczenia się i nabytych umiejętności.
Dlaczego włączający charakter i powiązanie ze społeczeństwem są tak ważne?
Szkolnictwo wyższe musi mieć swój udział w rozwiązywaniu stojących przed Europą wyzwań społecznych i demograficznych. Oznacza to konieczność zadbania o to, by szkolnictwo wyższe sprzyjało włączeniu społecznemu, a instytucje szkolnictwa wyższego pozostawały w bliskich kontaktach z lokalną społecznością.
W grupach społecznych najsłabiej reprezentowanych w szkolnictwie wyższym częściej występują braki w zakresie umiejętności podstawowych (czytanie i pisanie, rozumowanie matematyczne, kompetencje cyfrowe) i doświadczenia w samodzielnym uczeniu się oraz brak jasnego poglądu na temat tego, co niesie ze sobą wyższe wykształcenie. Ponadto osoby z grup społeczno-ekonomicznych znajdujących się w niekorzystnej sytuacji i ze środowisk migracyjnych nadal mają znacznie mniejsze szanse na podjęcie i ukończenie studiów wyższych. Wciąż wszechobecna jest także segregacja płciowa pod kątem kierunku studiów.
Co UE zrobiła do tej pory?
W ramach europejskiego semestru Komisja Europejska monitoruje wyzwania związane ze zwiększeniem liczby absolwentów uczelni wyższych w krajach UE oraz postępy w osiąganiu wyznaczonych w tym zakresie celów. Wzmacnianie wymiaru socjalnego szkolnictwa wyższego stanowi również istotny filar procesu bolońskiego, co zostało ponownie potwierdzone w 2018 r. w komunikacie z Paryża.
W odnowionym programie UE dla szkolnictwa wyższego Komisja zobowiązała się:
- ukierunkować wsparcie z programu Erasmus+ na pomoc dla instytucji szkolnictwa wyższego przy tworzeniu i wdrażaniu zintegrowanych strategii na rzecz włączenia, równości płci i sukcesu edukacyjnego od momentu podjęcia studiów do ich ukończenia, w tym przez współpracę ze szkołami i organizatorami kształcenia i szkolenia zawodowego
- propagować tworzenie i testowanie elastycznych i modułowych programów studiów, które ułatwiają dostęp do kształcenia wyższego, za pomocą konkretnych priorytetów dla partnerstw strategicznych Erasmus+
- wspierać instytucje szkolnictwa wyższego, które pragną przyznawać studentom punkty w ramach europejskiego system transferu i akumulacji punktów (ECTS) za wolontariat i pracę społeczną w oparciu o istniejące pozytywne przykłady
- wspierać uznawanie kwalifikacji uchodźców w celu ułatwienia im dostępu do szkolnictwa wyższego.
Z myślą o gromadzeniu wiedzy na temat socjalnego wymiaru szkolnictwa wyższego, Komisja Europejska współfinansuje projekt Eurostudent, który dokumentuje socjalne i ekonomiczne aspekty życia studentów w Europie. W ramach projektu Eurostudent przeprowadza się regularne badania ankietowe wśród ponad 320 tys. studentów oraz samoocenę w 27 uczestniczących państwach z europejskiego obszaru szkolnictwa wyższego.
W innym badaniu Komisji przeanalizowano wpływ systemów naboru na studia na efekty kształcenia na poziomie wyższym, a w szczególności sposób, w jaki szkoły, instytucje szkolnictwa wyższego i sami studenci wybierają programy studiów. Na podstawie różnych krajowych polityk i strategii dotyczących podziału uczniów szkół średnich na grupy oraz autonomii instytucji szkolnictwa wyższego opracowano „mapę” przedstawiającą selektywne, otwarte i mieszane systemy naboru na studia.
Dzięki pogłębionym studiom przypadku, które przeprowadzono w ośmiu państwach, sformułowano dziesięć zaleceń w dziedzinie polityki mających wesprzeć szkoły i instytucje szkolnictwa wyższego w naborze potencjalnych studentów oraz pomóc studentom wybrać odpowiednią uczelnię i program studiów. Połowę tych zaleceń można wdrożyć w większości państw, natomiast pozostałe mogą posłużyć do inicjatyw pilotażowych i dalszych badań towarzyszących.
W kwietniu 2019 r. grupa robocza programu „Kształcenie i szkolenie 2020” ds. szkolnictwa wyższego zorganizowała warsztaty wzajemnego uczenia się, w których stwierdzono, że choć włączenie społeczne jest traktowane priorytetowo w państwach członkowskich UE, to bardzo niewiele jest krajowych strategii i kompleksowych podejść zawierających długoterminowe zobowiązania polityczne dotyczące włączenia społecznego w szkolnictwie wyższym. Strategie na rzecz szkolnictwa wyższego sprzyjającego włączeniu społecznemu powinny stanowić część szerszych ram polityk ponadsektorowych. Sposobem na zwiększenie włączenia społecznego jest rozwijanie, umacnianie i rozszerzanie powiązań instytucji szkolnictwa wyższego ze szkołami.
Sprawdzone empirycznie strategie zwiększające włączający charakter szkolnictwa wyższego wymagają inwestycji w działania polegające na identyfikowaniu grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji i grup docelowych, mierzeniu postępów w osiąganiu celów, monitorowaniu zamierzonych i niezamierzonych efektów polityki włączenia społecznego oraz analizowaniu złożoności przyczyn problemu wykluczenia. Konieczne są także większe nakłady na szkolenie pracowników szkolnictwa wyższego, aby ulepszyć oraz dostosować praktyki uczenia się i nauczania do potrzeb studentów z grup w niekorzystnej sytuacji.
Jak pomóc studentom w wyborze uczelni i programu studiów?
- Należy poprawić jakość dostępnych informacji, porad i wytycznych dotyczących szkolnictwa wyższego. Komisja wspiera U-Multirank, nastawione na potrzeby użytkowników narzędzie służące do porównywania uczelni.
- Należy zapewnić studentom szerszy wybór możliwości. Komisja za pośrednictwem programu Erasmus+ wspiera współpracę między uczelniami, aby poszerzyć ich ofertę programów studiów.
Jak wspierać uczelnie w naborze studentów?
- Należy opracować bardziej kompleksowe podejścia do strategii włączenia społecznego w szkolnictwie wyższym, obejmujące długoterminowe zobowiązania i plan działania określający priorytety i cele polityki.
- Należy powiązać strategię naboru na studia z popytem na studentów określonych kierunków i zapotrzebowaniem na rynku pracy. W zaleceniu Rady dotyczącym monitorowania losów absolwentów wezwano państwa członkowskie do stworzenia systemu monitorowania losów absolwentów, który zapewniałby dane na temat przydatności krajowych systemów szkolnictwa wyższego.
- Za pośrednictwem programów finansowania należy zachęcać uczelnie do większego zaangażowania w problematykę włączenia społecznego. Warsztaty wzajemnego uczenia się, zorganizowane w ramach grupy roboczej programu „Kształcenie i szkolenie 2020” dotyczące finansowania uzależnionego od wyników, dostarczyły przydatnych wniosków na temat sposobów zaangażowania uczelni w określanie strategicznych celów.
- Należy wykorzystywać narzędzia opracowane w ramach procesu bolońskiego, aby ułatwiać kontynuowanie nauki na poziomie studiów wyższych.
- Należy zapewniać wsparcie pracownikom naukowym i administracyjnym instytucji szkolnictwa wyższego, aby podnosić jakość nauczania i uczenia się. To, w jaki sposób można by skuteczniej wspierać nauczanie i uczenie się w instytucjach szkolnictwa wyższego, jest przedmiotem prac europejskiego forum zwiększonej współpracy w nauczaniu (ang. European Forum for Enhanced Collaboration in Teaching – EFFECT), współfinansowanego z programu Erasmus+.